W przygotowanym przez Miejskie Centrum Kultury bogatym programie obchodów Roku Powstania Styczniowego w Ostrowcu Świętokrzyskim znalazły się także dwie inicjatywy wydawnicze. Pierwsza z nich to wydany w maju 2013 r. przewodnik z ambicjami

fot.arch. PIT

popularnonaukowej monografii p.t. Epizody powstania styczniowego w okolicach Ostrowca Świętokrzyskiego - w 150 rocznicę wybuchu. Jej opracowaniem zajął się ostrowiecki historyk wojskowości Dariusz Kaszuba, jego działem jest opis wydarzeń politycznych i militarnych z lat 1863-1864 oraz związanych z nimi miejsc w naszym regionie. Część biograficzną napisali Norbert Zięba oraz Marta Pająk i Marlena Chlebna, rozdział poświęcony nazwom miejscowości jest dziełem regionalisty Zbigniewa Tyczyńskiego. Książka jest bogato ilustrowana mapami oraz zdjęciami – zarówno archiwalnymi jak i wykonanymi współcześnie przez ostrowieckich krajoznawców i profesjonalnego fotografika Andrzeja Ładę.
 Jej lektura  uświadamia czytelnikom, że  już w pierwszych powstańczych wystąpieniach w nocy z 22 na 23 stycznia 1863 r. czynnie uczestniczyli młodzi patrioci z Ostrowca , którzy w obawie przed branką do carskiej armii najpierw ukrywali się w lasach koło Ćmielowa, a następnie oddali się pod komendę Mariana Langiewicza. Do partyzanckich oddziałów trafiali przedstawiciele najbardziej szanowanych ostrowieckich rodów (m.in. Saskich, Mrozowskich, Szymańskich i Milczarskich). Piękne karty w dziejach powstania zapisali księża z podostrowieckich parafii, m.in. cywilny naczelnik województwa sandomierskiego Kacper Kotkowski z Ćmielowa czy Ignacy Grynfeld z Szewnej. Dowody patriotyzmu i bohaterstwa dawały również ostrowczanki, m.in. niosąca pomoc rannym Teresa Narewska czy też walcząca z bronią w ręku Lucyna Żukowska. Mało znany jest fakt przykładnego ukarania lojalnego wobec Rosjan i sabotującego postanowienia Rządu Narodowego burmistrza Ostrowca Lucjana Janickiego, który w czasie krótkotrwałego zajęcia miasta przez powstańców został skazany na śmierć i powieszony 13 listopada 1863 r.  Z kolei okoliczności ujęcia rannego w bitwie pod Bodzechowem pułkownika Zbigniewa Chmieleńskiego i stracenia przez Rosjan w Ostrowcu walczącego po stronie Polaków dezertera z armii carskiej Stefana Szeremietiewa zainspirowały Stanisława Rembeka do napisania powieści historycznych Przekazana sztafeta oraz Igła wojewody, które  z kolei stały się kanwą scenariusza filmu Juliusza Machulskiego Szwadron z 1992 r. Zawarte w nim sceny batalistyczne  w pewnym stopniu nawiązują do przebiegu zwycięskiej dla Polaków bitwy pod Jeziórkiem koło Ostrowca stroczonej 5 marca 1863 r.

                 Drugim jubileuszowym wydawnictwem jest reprint Pamiętników Władysława „Płomienia” Zapałowskiego, rewidenta powstańczej organizacji cywilnej oraz wojskowej województw krakowskiego i sandomierskiego, który w 1864 r. został aresztowany i wywieziony na pięcioletnią katorgę. 

 

Władysław Zapałowski urodził się 13 października 1839 r. w Kantorii Żarnów koło Opoczna. Jego ojcem był odznaczony Krzyżem Virtuti Militari weteran powstania listopadowego, major Jan Zapałowski. Oddany do gimnazjum w Piotrkowie Trybunalskim Władysław Zapałowski kolegował się m.in. z późniejszymi wybitnymi naukowcami - historykiem Adolfem Pawińskim, filozofem Henrykiem Struwe i ekonomistą Mścisławem Trepką, ale mimo to po ukończeniu szkoły w 1858 r. zajął się prowadzeniem gospodarstwa. W 1860 r. ożenił się z Wandą Janecką, córką ziemianina z okolic Sandomierza. Młode małżeństwo osiadło w Szeligach koło Kunowa w obecnym powiecie ostrowieckim.  Jeszcze przed ogłoszeniem styczniowej branki do armii carskiej, Władysław Zapałowski był członkiem organizacji cywilnej województwa sandomierskiego. Po upadku dyktatury  Langiewicza, generał Józef Hauke-Bosak, naczelnik wojenny województw krakowskiego i sandomierskiego oraz ks. kanonik Kacper Kotkowski, komisarz cywilny Rządu Narodowego, mianowali Zapałowskiego rewidentem organizacji cywilnej i wojskowej na obydwa województwa. 1 marca 1864 roku na skutek donosu został aresztowany podczas spełniania swoich obowiązków. Najpierw więziono go w Radomiu, a potem w cytadeli warszawskiej, gdzie usłyszał wyrok skazujący na wywiezienie w głąb Rosji. Do kraju powrócił dopiero po uzyskaniu amnestii w 1869 roku, i wtedy wziął w dzierżawę należące do generała Krudenera  majątki Rzepin i Pawłów w powiecie iłżeckim, jednak niedługo później na skutek działań nieuczciwych sąsiadów stracił to źródło utrzymania. Rodzina Zapałowskich ostatecznie w 1888 r. osiadła w Warszawie, w jej skład wchodziło wtedy już ośmioro dzieci (w tym gronie późniejszy pierwszy powojenny burmistrz Ostrowca Kazimierz Zapałowski).
                  Ostatnie lata życia Władysław Zapałowski spędził pracując w Towarzystwie Akcyjnym Fabryki Mebli Giętych „Wojciechów” i pisząc swój obejmujący lata 1863 -1870 pamiętnik z czasów powstania oraz zesłania (wydany w Wilnie w 1913 roku). Talentem  dziennikarskim i literackim wykazał się już wcześniej jako korespondent poczytnych periodyków takich jak „Wiek”, „Gazeta Radomska”, „Niwa”,„Tygodnik Ilustrowany”, „Słowo i wiek”, „Goniec” oraz ”Sztandar” i  „Ziarno”. Publikując tam m.in. swoje Wędrówki po ziemi sandomierskiej czy Obrazki historyczne Władysław Zapałowski dał się poznać nie tylko jako autor tekstów, ale i utalentowany rysownik.
Obie publikacje do nabycia w MCK