Bałtów

Opis

W 1326 r. na wzniesieniu znajdował się w Bałtowie pierwszy, potwierdzony źródłowo, drewniany kościół pod wezwaniem św. Andrzeja, na rzecz którego z łanów kmiecych, karczem i folwarków przekazywano dziesięcinę. W XV w. w osadzie przebywało dziesięciu garncarzy. W przeszłości Bałtów i okoliczne wsie należały do m.in. Oleśnickich, Ossolińskich, Krzyżanowskich, Chocimowskich, Chomętowskich, Odrowążów, zaś wśród ostatnich właścicieli wymienia się Druckich-Lubeckich.

Pierwsze wzmianki o istnieniu Bałtowa pochodzą z zapisów sądowych z 1326 r. Jan Długosz w swoich kronikach historycznych wymienił Bałtów jako Baluthow. W źródłach historycznych za pierwotną nazwę miejscowości przyjmowano Bałutow, który był własnością Bałuta. W świetle innej hipotezy nazwa osady była związana ze słowem bełt, czyli szumem, pluskiem wody lub nasadą strzały. Tradycja lokalna podaje natomiast, że jeńcy litewscy, którzy przebywali w osadzie znajdującej się pośród wapiennych skał, nazwali osadę Bałtas, co w ich języku oznaczało biały.

Pałac Chomętowskich, którzy umieścili na nim herb Odrowąż, został zbudowany w XVIII w. W tym czasie grunty bałtowskie ks. Franciszek Sierczyński określił jako „pszenne, znaczne lasy i łąki”, a Bałtów jako „teren rudonośny, pełen glinki, piasków różnego rodzaju, marmurów oraz wapienia”.

W 1798 r. dobra bałtowskie nabyła rodzina Małachowskich, a w 1830 r. Druckich-Lubeckich, zaś do całego majątku należały następujące osady: Bałtów, Rudka Bałtowska, Ponik, Wólka Bałtowska, Zamoście i Dunale, Skarbka Dolna, Ulów oraz Skarbka Górna. W latach 1898-1904 Druccy-Lubeccy wznieśli na tym terenie pałac, po którym zostały tylko ruiny.

W roku 1827 w Bałtowie znajdowały się 52 domy i żyło 399 mieszkańców. W 1880 r. należał on do gminy Pętkowice oraz powiatu iłżeckiego. Istniejący do dziś kościół parafialny pw. Matki Bożej Bolesnej powstał natomiast w latach 1904-1909. W okresie dwudziestolecie międzywojennego działała na tym terenie kopalnia marmuru, rudy żelaznej oraz glinki porcelanowej.

Bałtów jako gmina wchodziła w skład Guberni Kieleckiej, która w XIX w. należała do zaboru rosyjskiego. W świetle danych zawartych w słowniku geograficznym z roku 1887 w samym Bałtowie istniały trzy młyny wodne i taka sama liczba tartaków, wapiennych pieców, gorzelni, a także olejarnia, smolarnia oraz cegielnia. Za datę powstania gminy należy zatem przyjąć rok 1887, w którym w jej skład wchodziły miejscowości: Aleksandrów, Bałtów, Bałtowska Wólka, Bidzińszczyzna, Borcuchy, Dąbrowa, Glina, Górki, Góry, Leśnictwo, Michałów, Narożniki, Okół, Osówka, Pętkowice, Pętkowska Wólka, Ponik, Potoczek, Skarbka Dolna, Skarbka Górna, Ulów, Wapienniak, Wygoda i Zamość.

W 1931 r. u księcia Aleksandra pracowało w sezonie nawet tysiąc osób. W posiadaniu jego rodziny dobra bałtowskie znajdowały się do końca II wojny światowej, po której pałac został splądrowany, a część biblioteki spłonęła. Po wojnie ówczesne władze znacjonalizowały majątek rodziny. O działalności gospodarczej Druckich-Lubeckich w Bałtowie pisał ks. Jan Wiśniewski: „Obecny właściciel w swych dobrach założył młyn, tartak, gorzelnię... W 1905 r. połączył Bałtów drutem telefonicznym z Ćmielowem, Brzóstową, Bodzechowem i innymi dobrami”.

Od 1 stycznia 1956 r. Bałtów należał do powiatu lipskiego w województwie kieleckim. W 1974 r. zlikwidowano powiaty i stał się samodzielną jednostką administracyjną jako gmina, która podlegała bezpośrednio województwu kieleckiemu. Od 1 stycznia 1999 r. przywrócono powiaty, zaś gmina Bałtów weszła w skład powiatu ostrowieckiego.

(opracowano na podstawie: M. Rej, Z. Tyczyński, Bałtów na szlaku nauki i przygody, Wyd. Amistad Sp. z o.o., Kraków 2010; Z. Tyczyński, Bałtów i okolice. Przewodnik po zabytkach, Wyd. Agencja Reklamowa „Trzy Kropki”, Ostrowiec Świętokrzyski 2007; M. Majczak, Bałtów i Krzemionki, Wyd. PPWH „TRIADA”, Ostrowiec Świętokrzyski 2009)

  www.gminabaltow.pl

Zobacz również:
-JuraPark
-Kościół w Bałtowie
-Pałac Druckich-Lubeckich
-Rezerwat Ulów
-Rezerwat Modrzewie