Garbacz

Opis

Garbacz – wieś położona województwie świętokrzyskim, w powiecie ostrowieckim, w gminie Waśniów. W opisie Jana Długosza wieś Garbacz w parafii Momina należała do biskupów lubuskich. Na mapie Galicji Zachodniej zaznaczony został zespół dworski na południowy wschód od zabudowy wiejskiej. Składał się na nią prostokątny w rzucie budynek dworu stojący samodzielnie od strony północnej . Po obu stronach prostokątnego dziedzińca stały dwa niewielkie budynki. Miejsce to otwierało się w kierunku regularnego założenia parkowego o dwóch kwaterach, opadające w kierunku przepływającej rzeczki Kamionki. Na osi dworu znajdowała się niewielka sadzawka.

Rycina dworu Józefa Gołuchowskiego

W latach 1846-1858 mieszkał w Garbaczu Józef Gołuchowski, filozof, prekursor polskiego romantyzmu (Dwór ostoja tradycji, zwyczaju, polskości-materiały z sesji Europejskich Dni Dziedzictwa 11-12 września 2009).

To właśnie w Garbaczu Gołuchowski napisał jedno ze swych największych dzieł: Dumanie nad najwyższymi zagadnieniami człowieka. Po pobycie Gołuchowskiego na ziemi świętokrzyskiej, poza tablicą wmurowaną w kościele w Mominie, niewiele pozostało pamiątek.

W Garbaczu nie ma śladu po gorzelni, przy której mieszkał, a która wznosiła się nad stawem. Nie dotrwało również do naszych czasów popiersie filozofa, które stało niegdyś na terenie parku dworskiego w Garbaczu. Po wojnie funkcjonariusze Milicji Obywatelskiej uczynili sobie z niego tarczę strzelniczą. Zniszczone i roztrzaskane popiersie użyto potem do utwardzania budowanej drogi.

Nic też nie zachowało się po dworze Jagnińskich (spokrewnionych z Gołuchowskimi, kolejnych dziedzicach posiadłości, którzy dzierżyli ją w swych rękach do 1945 roku, w sąsiedztwie którego stało popiersie Gołuchowskiego. Spłonął on tuż po II wojnie światowej, najprawdopodobniej w wyniku zaprószenia ognia, choć niektórzy twierdzą, że było to celowe podpalenia. Z pożaru ocalały jedynie piwnice, z których okoliczni mieszkańcy uczynili składowisko śmieci. Nawet otaczający rezydencję park został w okresie Polski Ludowej znacznie przekształcony i poważnie zniszczony. Na szczęście w ostatnim okresie prof. zw. dr hab. Zbigniew Doliwa-Klepacki, obecny właściciel zespołu parkowego w Garbaczu, odtworzył jego dawny układ przestrzenny, a wśród wiekowych drzew postawił popiersie Gołuchowskiego, wykonane na wzór pierwotnego.

Jest jeszcze portret Gołuchowskiego namalowany na jednej ze ścian Wyższej Szkoły Biznesu i Przedsiębiorczości w Ostrowcu Świętokrzyskim, no i oczywiście duży kamień pod Garbaczem, zwany przez mieszkańców wsi kapą oraz towarzysząca mu legenda przypominają współczesnym o pobycie wybitnego filozofa w tych stronach (M. Bryła-Mazurkiewicz „Józef Wojciech Gołuchowski – uczony i gospodarz (1797-1858) 150. rocznica śmierci”).