fot.A.Łada

Bitwa pod Sudołem
Jeden z pierwszych pomników na trasie wędrówki szlakiem Powstania Styczniowego znajduje się w Sudole przy głównej drodze na Bałtów. Na Kielecczyźnie działał legendarny Dionizy Czachowski, który w miarę potrzeby potrafił skupiać mniejsze oddziały, by skuteczniej nękać wroga. Tak było 5 maja1863 r. pod Sudołem (dawne Jeziorko), gdzie podstępem zwabił wroga, uciekając lesistą drogą. W ten sposób sprowokował Rosjan do pościgu. W zasadzce czekały oddziały Jankowskiego, Zielińskiego i Łopackiego z kompanią kosynierów. Finał walki to rozbicie ugrupowania rosyjskiego– poległ dowódca jekaterynosławskiego pułku dragonów - major Ilia F. Klewcow (pochowany po bitwie w Opatowie), a wraz z nim 3 oficerów i 90 żołnierzy. Dodatkowo Rosjanie stracili w tym zwycięskim starciu swoje tabory i sprzęt wojskowy. Po stronie polskiej poległo ośmiu powstańców tym dwóch oficerów: Kiciński i Manowski. Następnie Czachowski przerzucił swe siły na północ. Po drodze doszło do jeszcze jednego starcia z Moskalami - pod wsią Lemierz . W obu bojach poległo 8, a rannych było 22 Polaków. Bitwę upamiętnia skromny obelisk przy drodze z Ostrowca i kamienna płyta w miejscu prawdopodobnego pochówku poległych pod Lemierzami z napisem:

fot.J.Wiśniewska

„Powstańcom z 1863r poległym o wolność Polski
PTTK Ostrowiec”
Zmarłych z ran powstańców pochowano przy dzisiejszej ulicy Hubalczyków, a w miejscu mogiły postawiono pomnik usytuowany niedaleko Publicznej Szkoły Podstawowej nr 14 w Ostrowcu Św. Na kolumnie krzyża widoczne są herby Polski- Orzeł, oraz Litwy- Pogoń, a także Rusi- Archanioł Michał. Wyryty na nim napis głosi:
„Mogiła powstańców zmarłych w tutejszym lazarecie w latach 1863/64.
Oddali życie za Ojczyznę”
Z tego miejsca można udać się ostrowiecką obwodnicą na ulicę imienia Romualda Traugutta- ostatniego dyktatora powstania. Naprzeciwko parku fabrycznego stoi odnowiony pomnik z figurą Matki Bożej z tablicami poległych i zmarłych w przyfabrycznym szpitalu powstańców. Zapalić symboliczny znicz pamięci powinno się na mogile powstańczej w Szewnie i pomniku obok Kolegiaty Św. Michała, wystawionym przez ostrowczan w rocznicę powstania.

 

Stacja kolejowa w Bodzechowie,fot.J.Kowalczyk

Starcie pod Bodzechowem
Pod Bodzechowem 16.12.1863 r. duży oddział gen.
J. Hauke – Bosaka zmuszony został do przyjęcia walki z przeważającą siłą gen. Czengierego. Walka bodzechowska skończyła się zupełnym rozgromieniem polskiej kawalerii. Wziętego do niewoli płk. Z. Chmieleńskiego Rosjanie rozstrzelali w Radomiu 23.12.1863r. Po bitwie zebranych rannych przetransportowano do domu szpitalnego w Klimkiewiczowie, zaś 17 poległych pochowano na cmentarzu w Denkowie – na ich mogile dopiero kilka lat temu pojawił się pomnik z napisem:
„Poległym za Ojczyznę w bitwie bodzechowskiej dnia 16.XII.1863.”
Zmarli z ran po bitwach i potyczkach pod Bodzechowem, Opatowem i Częstocicami żołnierze powstania upamiętnieni są na pomnikach przy ulicy R. Traugutta i cmentarzu w Szewnie. Odsłonięcia pomnika dokonali Jan Pastuszka, wnuk powstańca Andrzeja Listka, Zbigniew Pawlik - przedstawiciel PTTK im. M. Radwana i Zbigniew Pękala -prezes Towarzystwa Przyjaciół Ziemi Ostrowieckiej oraz przedstawiciele Związku Strzeleckiego „Strzelec” OSW. Uroczystego poświęcenia dokonał ks. Stanisław Kolasa, proboszcz tamtejszej parafii.

Pomnik w Szewnie, fot.J.Kowalczyk

Na wieczną pamiątkę pozostał napis na pomniku:
ŻOŁNIERZOM POLSKIM
Z POWSTANIA STYCZNIOWEGO 1863-1864
Zmarli z ran odniesionych w bitwach i potyczkach: Bodzechowskiej, Opatowskiej, w Częstocicach: 16.XII.1863, 21.II.1864, 10.III.1864
W DOMU SZPITALNYM
W KLIMKIEWICZOWIE:
Felix Ozibowski lat 21 + 04..01.1864
Łukasz Bruzela lat 18 + 09.01.1864
Józef Serafin lat 17 + 14.01.1864
Józef Matysiak lat 20 + 22.01.1864
Mjr.Stanisław Śliwa lat 40 + 09.03.1864
Karol Ciza lat 23 + 12.03,1864
oficer Piotr Dębicki lat 24 + 15.03.1864
Józef Karpiński lat 24 + 19.03.1864
N/N lat 27 + 24.03.1864
W GROMADZICACH:
Ludwik N/N lat 20 + 03.02.1864
W OPATOWIE:
Józef Skauta lat 22 + .03.1864
SPOCZYWAJĄ NA TYM CMENTARZU”

fot.J.Kowalczyk

Epizod w Czarnej Glinie
Według zachowanych relacji w tej podćmielowskiej miejscowości poległ z rąk Kozaków nieznany z nazwiska powstaniec, co upamiętnia kamienna płyta na jego grobie z napisem: „Pamięci Powstańca 1863”.
Jedna z wersji podaje, że pochowany tam powstaniec poległ podczas bitwy bodzechowskiej 16.12.1863r. Obok tej obetonowanej mogiły znajduje się druga, z zagadkową tablicą:
„Partyzanci Julian Olczyk Henryk Wójcicki
zginęli w walce z siłami carskimi w 1863
W stulecie Powstania Styczniowego płytę położyło
Liceum Ogólnokształcące dla pracujących w Ostrowcu”
Kolejną informację o potyczce, nadal jednak bez dokładniejszej daty, przekazuje żeliwna tablica na odległej ok. 100m od wioski zabytkowej kaplicy z napisem: „Miejsce walki powstańców z 1863”.
W kaplicy tej ks. kanonik Kacper Kotkowski z Ćmielowa odprawił mszę dla grupujących się tam do walki oddziałów powstańczych- las bodzechowski wyznaczono bowiem na miejsce koncentracji jednej z powstańczych partii.
Ks. K. Kotkowski był wówczas rewidentem organizacji cywilnej i wojskowej oraz komisarzem Rządu Narodowego. On to doprowadził do zjazdu księży w Świętomarzy (Bodzentyn) i powzięcia uchwały o przystąpieniu do lewicy ruchu powstania. Wielu innych księży pełniło odpowiedzialne funkcje w organizacji, jak ks. Jan Dąbrowski z Kunowa, ks. Grynfeld z Szewny, czy ks. F. Przybyłowski.

 

Nieznany Chocimów
Okolice Chocimowa były miejscem nieopisanej bliżej potyczki, stoczonej 21.01.1864 r . Rannych w tym starciu leczył nieznany z nazwiska ostrowiecki lekarz.

fot.J.Kowalczyk

Potyczka pod Kaplicą
Kaplica to nieistniejąca już dziś osada położona 9 km od Ostrowca, przy trakcie iłżeckim, biorąca nazwę od kapliczki Św. Katarzyny z XV wieku, stanowiącej punkt graniczny między włościami biskupów krakowskich. 10 marca 1863 roku nastąpiło tam starcie oddziału rosyjskiego z polskim pod dowództwem Sawy, poległo czterech powstańców, a jeden został wzięty do niewoli. Na murze kaplicy jest pamiątkowa tablica, upamiętniająca potyczkę: „Miejsce walki powstańców 1863r”.

Klęska pod Janikiem
Las pod Janikiem – miał tam bazę oddział mjr Łady, liczący około 300 osób. 6.12.1863r niespodziewanie został otoczony przez przeważające siły rosyjskie płk. Macniewa i po ciężkiej walce w okolicy miejscowości Sadłowizna całkowicie rozbity. Mjr Łada chcąc ratować choć część swoich sił, zdobył się na brawurowy atak i wydostał się z okrążenia. Okupione to zostało bardzo wysoką ceną -wielu powstańców dostało się do niewoli, w bitwie zaś poległo 38 żołnierzy, których pochowano na cmentarzu w Kunowie.

Autor: Dariusz Kaszuba.
http://www.powstanie1863.muzeumhistoriikielc.pl